5. 4 YAŞ ÇOCUKLARDA DİL- BİLİŞSEL GELİŞİM

 BİLİŞSEL GELİŞİM

Biliş, dünyamızı anlamayı, tanımayı ve öğrenmeyi içeren tüm zihinsel süreçleri kapsar. Biliş denince aklımıza ilk gelen zekâdır. Ayrıca algılama kavram oluşturma, dil edinme, hatırlama, sembolleştirme, kategorileştirme, düşünce, problem çözme ve yaratma gibi zihinsel aktiviteleri içerir. Bilişsel gelişim; bebeklikten yetişkinliğe kadar bireyin çevreyi, dünyayı anlama, düşünme yollarının daha kompleks ve etkili hale gelme sürecidir.
Bilişsel gelişimi sınıflandıran ilk psikolog Piaget’e göre 2-7 yaş arası ‘işlem öncesi evre’ dir ve dönemin en karakteristik özellikleri benmerkezci düşünce ve oyuna düşkünlüktür. Çocuk bu yaşlarda başkasının bakış açısından düşünemez. Kendini olayların merkezinde görür. Her şeyin kendisi için yaratıldığını düşünür, her şeyi kendine göre değerlendirir (egosantrizm). 
Çocuk dili kullanmaya başladığı için sembolik düşünme becerileri gelişir. Nesneleri sözcüklerle ifade etmeyi öğrenir.

Çocuğumuz Neler Yapabilir?

• Özellikleri belirtildiğinde iki ve üç boyutlu nesneleri seçebilir.
• Dört seçenekten istenilen rengi seçebilir.
• Altı rengi isimlendirebilir ve genelleyebilir.
• Sekiz parçalı eşleştirme kartlarını seçip, düzenleyip eşleştirebilir.
• Orijinal resim ile aynı resmin gölgesini eşleştirebilir.
• Sayıları ezberleyebilir.
• 1’den 5'e kadar olan nesneleri dokunarak sayabilir.
• 5'e kadar sıra dizisi içindeki sayıları seçer ve isimlendirebilir.
• 5'e kadar olan sayı kümelerini ve sayıları eşleştirebilir.
• 6 adet bloğu büyüklük sırasına göre dizebilir.
• Nesneleri görmeden dokunarak tanımlayabilir.
• 6–8 parçalı bir bulmacayı tamamlayabilir.
• Zamanla ilgili kavramları doğru kullanabilir.

 Ailelere Öneriler

• Çocuğun sorularına bıkmadan cevap verilip, olaylar sebep-sonuç ilişkisi içinde anlatılırsa; çocuğun sözcük bilgisi artmış olur ve olayları birbirine bağlamasına yardım etmiş olunur.
• ‘Camdan sarkma’ yerine ‘Camdan sarkarsan düşebilirsin’ gibi…
• Çocuğunuz zihinsel olarak hazır olmadan bazı soruların yanıtları öğretilse ve açıklansa da bir şey öğrenemez. Ne öğretildiğini anlamayan çocuk kırılır. Bu yüzden soyut kavramlardan uzak durmak gerekir.
• Bellekleri kısa süreli olduğu için öğretilecek bilgiler parça parça açıklanmalıdır.
• Oyun, yaratıcı düşünceyi geliştirdiğinden, oyun oynamalarına izin verin.
• Çocuğa çevresindeki nesne ve olaylarla ilgili sorular sorun ve onların sorularına basit, anlaşılır cevaplar verin

DİL GELİŞİMİ

İnsan doğuştan dil ve konuşma yeteneğiyle doğar. Önce çevresindeki sesleri dinler, bunları anlamaya ve benzerini çıkarmaya çalışır. Ardından sözcükleri kullanarak cümleler kurar, kendisini anlatmak ve çevresini anlamak için... 
Sözcükler en güçlü sosyal araçlardır. Dil, çocuğu egosundan uzaklaştırıp, onun sosyal bir kişi olmasını sağlayan, kendisini kontrol ve takip ettirebilen, düşüncelerini, duygularını ve davranışlarını yavaş yavaş öğretebilen ve kendini güvenli hissetmesine yardım eden bir davranıştır. 
Çocukların sözcük dağarcığı 6 yaşına kadar 10.000 sözcüğe ulaşabilir. Yani günde 5 yeni sözcük öğrenebilirler.

Çocuğumuz Neler Yapabilir?

• Resimleri mantıklı bir şekilde açıklayabilir.
• Hikâye ve masal anlatabilir. Bildiği birkaç şiiri ezberleyebilir ya da çocuk şarkısını doğru olarak söyleyebilir.
• Grup halinde olan konuşmalara katılır.
• Sıfatları rahat kullanmaya başlar.
• İsteklerini ayrıntıları ile anlatabilir.
• Bilgisini arttırmak için sorular sorar
• Dilbilgisi kurallarına uygun konuşur.
• Her şeyin neden ve niçin’i ile ilgilenir.
• Söylemek istediğini dile getirmeden önce düşünür, sonra söyler.
• Telefonunu ve ev adresini söyleyebilir.
• 6–8 kelimelik cümleler kurabilir, söylendiğinde tekrarlayabilir.
• Soyut nesnelerin anlamlarını sorabilir.
• Zıt anlamlı soyut ve somut kelimeleri söyleyebilir.
• Günlük yaşantısını anlatabilir.
• Yer ve hareket tarif edebilir.

Ailelere Öneriler

• Anne-babalar konuşmalarıyla çocuklara iyi örnek olmalıdırlar.
• Evdeki konuşmalar, çocuksu sözcüklerle değil, normal şekilde yapılmalıdır.
• Çocuğun düşünme ve anlatma yeteneğini geliştirmesi için zaman tanınmalıdır.
• Çocuğun yaşıtlarıyla iletişim kurması sağlanmalı, sorduğu sorulara açık ve doğru yanıtlar verilmelidir, ancak anne-baba çocuğu, yaşıtlarıyla kıyaslamamalı, çocuk konuşma olgunluğuna erişmeden konuşmanın gerçekleşmeyeceği unutulmamalıdır.
• Büyük- küçük, sert- yumuşak gibi zıtlıklar içeren oyunlar oynanabilir
  Konuşmalarınıza zamana ilişkin kavramlar katabilirsiniz (bugün, yarın, daha sonra, gelecek hafta gibi).
• Çocuğunuza olaylara ilişkin hisleri ve duyguları hakkında konuşma fırsatı tanıyabilir ve paylaşımda bulunabilirsiniz.
• Kendinize ait sözcük oyunları, tekerlemeler, hikayeler yaratabilirsiniz.
• Sözcük bulma oyunları oynanabilir.
• Dil ötesi becerilere ilişkin oyunlar üretebilirsiniz ( örneğin;bir sözcüğün hangi sesle başladığının ya da bir sesle başlayan sözcüğün bulunması gibi fonolojik farkında olmaya ilişkin aktiviteler).