8. Otizm

10.05.2013 18:55

 

OTİZM SPEKTRUM BOZUKLUĞU (OSB)

 

OTİZM SPEKTRUM BOZUKLUĞU (OSB) OLAN ÇOCUKLARI DESTEKLEMEDE DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN NOKTALAR

 BELİRTİLERİ

  • Yaşıtlarıyla gelişimsel düzeyine uygun ilişkiler geliştirememe,

  • Diğer çocuklarla eğlenme, ilgilerini ya da başarılarını kendiliğinden paylaşma arayışı içinde olamama,

  • Sosyal ya da duygusal karşılık verememe,

  • Konuşulan dilin gelişiminde gecikme ya da hiç gelişmeme,

  • Basmakalıp ya da tekrarlı ya da özel bir dil kullanma,

  • Taklitlere dayalı oyunları kendiliğinden oynamama,

  • Eşyaların, oyuncakların parçalarıyla sürekli aynı şekilde uğraşma,

  • Basmakalıp ya da tekrarlı hareketler sergileme (parmak şıklatma, el çırpma gibi).

 GELİŞİM ALANLARI

  DİKKAT EDİLECEK NOKTALAR

Özbakım Becerileri

 

Özbakım becerilerinin kazandırılabilmesi için çocuğun önceden gerçekleştirmesi gereken ön koşul beceriler vardır. Bunlar; el göz koordinasyonu, hareketleri taklit etme, görsel dikkat, basit yönergeleri anlama gibi büyük ve küçük kasların kullanımını gerektiren becerilerdir. Bu beceriler yoksa öncelikle bu becerilerin kazandırılmasına yönelik çalışmalar yapılmalıdır.
Özbakım becerilerini kazandırırken beceri analizi yöntemi kullanılır. Beceri analizinde, kazandırılmak istenen beceriler küçük, öğretilmesi kolay alt beceri basamaklarına (işlem basamaklarına) ayrılır. (Bakınız: Zihinsel yetersizliği olan çocukları desteklemede dikkat edilecek noktalar tablosu.)
Gerekirse, OSB olan öğrencinin takip edebilmesi için resimli beceri analizleri hazırlanarak çocuğun görebileceği bir yerde tutulmalıdır (Örn: Okula giriş sırasında gerçekleştirilmesi gereken ayakkabı çıkarma, okul ayakkabısı giyme, dışarıda giydiği ayakkabıyı dolabına koyma, kabanını çıkarıp asma gibi beceri basamaklarını içeren resimli beceri analizi okul girişine asılabilir).
OSB olan çocuklara beceri kazandırırken çok uzun becerilerin tamamının ele alınması yerine parçalara bölünerek kazandırılması ve sonradan birleştirilerek tüm becerinin bir arada gerçekleştirilmesi beklenmelidir. Örn: Diş fırçalama becerisinde; musluk açma kapama, diş macunu kapağı açma-kapama, diş fırçalama, tükürme becerileri ayrı ayrı kazandırılarak çocuk öğrendiğinde birleştirilmelidir.
Özbakım becerileri kazandırılırken, çocuğun gereksinimine bağlı olarak; sözel ipucu, işaret ipucu, model olma ve fiziksel yardım ipuçları kullanılmalıdır. İpuçlarına bağımlılık geliştirebilen OSB’ li çocuklar için sağlanacak sözel ipuçlarının açık, net ve kısa olmasına dikkat edilmelidir. Öğrenme sürecinde yardım türlerinin kullanılması, yardım düzeyinin yavaş yavaş azaltılması sonunda çocuğun davranışı bağımsız olarak yapması sağlanır
OSB olan çocuklar, beceri öğrenirken daha fazla yönlendirilmeye ve desteklenmeye gereksinim duyabilirler. Bu süreç uzun süreli eğitim ve sık tekrar etmeyi gerektirir. Bu çocuklar, normal gelişim gösteren çocuklara oranla daha sık başarısızlıkla karşı karşıya kalabilmektedirler. Bu nedenle, başarılı olma girişimlerinin desteklenmesi ve pekiştirilmesi (çocuğun bireysel özelliklerine bağlı olarak, nesnel pekiştireçler, sözel pekiştireçler ya da saçını okşama gibi sosyal pekiştireçler kullanılabilir) gerekir.
Dil Gelişimi OSB olan çocuklar başkaları ile etkileşim kurmada zorluk yaşarlar. Bunun için kendisine yakın olan bir arkadaşı ile yapabileceği etkinlikler düzenlenmelidir.
İletişim kurarken karşısındakine boş gözlerle bakma, göz kontağı kurmama gibi davranışlar (yana ya da aşağı yukarı bakma) gözlenebilir. Bu durumda çocuğun çenesinden tutularak yumuşak bir hareketle başının konuşan kişiye döndürülmesi ve karşısındakine bakması sağlanmalıdır.
OSB olan çocukların dil gelişimlerinde, hiç konuşmama, sadece bir-iki kelime söyleme, çok kelimeyle anlamsız konuşma, ekolali (söyleneni aynen defalarca tekrar etmek) konuşma, zamirleri karıştırma, konuşulanları anlamada güçlük çekme, gramer bozuklukları ve telâffuz güçlüğü gibi özellikler görülmektedir. Bu çocukların dil ve iletişim becerilerinin geliştirilmesi ile ilgili yapılacak etkinliklerde sık tekrarlara yer vermek, çıkarabildikleri seslerden yola çıkarak yeni sözcükler kazandırmaya çalışmak gereklidir.
Bilişsel Gelişim OSB olan çocuklar çevreye karşı duyarlıdırlar. Örneğin floresan ışığından çıkabilecek ses, ortamda fazla ışık olması gibi. Bu durumda, öğrencinin gözlemlenerek rahatsızlık duyduğu özellikler belirlenmeli ve sınıf içinde buna yönelik uyarlamalar yapılmalıdır. Bazı OSB olan çocuklarda dokunsal, denge, işitsel, tat ve koklama duyularına ilişkin farklı problemler görülebilmektedir. Örneğin deri-hücre yoğunluğunun vücuttaki dağılımının farklı olması nedeniyle, bazı kumaş türleri çocuğa acı verebilir ya da sıcak ve soğuğu hissetmeyebilir. Bu durumda da çocuğun gözlemlenmesi ve etkinlikler sırasında kullanılacak materyallerin uyarlanması gerekmektedir.
OSB olan çocuğun oturacağı sandalyenin pencereye dönük olmamasına, çöp kutusunun öğrenciye yakın alanda bulundurulmamasına dikkat edilmelidir. Çocuk, etkinliği doğrudan/net görebileceği bir yere oturtulmalıdır. Sık sık sınıftan çıkmaya çalışıyorsa kapıya uzak bir yere oturtulmalıdır.
Sınıf içinde fiziki ortamda hazırlanan öğrenme merkezleri ve diğer bölümler görsel resimli kartlar yapıştırılarak daha belirgin hale getirilmelidir.
OSB olan çocuğun etkinliğe hazırlanmasını sağlayacak basit kontrol listeleri düzenlenebilir.
OSB olan çocuklara yönelik kullanılan cümlelerin basit, kısa olmasına dikkat edilerek jest ve mimiklerle cümleler daha dikkat çekici hale getirilmelidir.
Yönerge verilirken, kısa ve net ifadeler kullanılmalıdır. Yönergeler sadece işitsel olmamalıdır. Bunun yanında kart, resim veya nesnelerle desteklenmelidir.
OSB olan çocuklara bir etkinliğin ne kadar süreceği (örneğin, çizgi çalışması için beş satır yazması gerektiği belirginleştirilerek sınır konulması) konusunda bilgi verilmelidir.
Etkinlikler sırasında çocuktan beklenen sorumlulukların sonunda ne ortaya çıkacağı çocuğa model olarak gösterilmeli ve bu yönde çalışması sağlanmalıdır. Örneğin yırtma yapıştırma çalışması yapılacağı zaman, çocuğun içini doldurması istenen uçurtma resminin içi doldurulmuş hali çocuğa örnek olarak gösterilebilir.
OSB olan bazı çocukların (Asperger sendromu) özel becerileri (erken okuma-yazma, zihinden matematik işlemleri yapma gibi) olabilmektedir. Akran kabulünü sağlamak için öğrencinin bu özellikleri ön plana çıkarılarak akranları ile birlikte olması desteklenmelidir.
OSB olan çocuklar kendi içinde gösterdiği gelişme ile değerlendirilmelidir.
Çocuğun yapamadıklarına değil yapabildiklerine odaklanılmalıdır.
Sosyal ve Duygusal Gelişim OSB olan çocuklar sosyal becerilerindeki sınırlılık nedeniyle oyun oynamada zorluklar yaşarlar. Örneğin, taklit gerektiren oyunları oynarken model olunmalı ve ne yapacağı açıklanmalıdır. Hayali oyun oynanmadan önce dramatizasyon çalışmasına yer verilerek, çocuğun kendisinden ne beklendiğini anlaması sağlanmalıdır.
OSB olan çocuklara, akranlarıyla bir arada olabileceği etkinliklerde görevler verilmeli, rol ve sorumluluklarının neler olduğu kendisine açıklanmalıdır.
Çocuğun duygusal tercihleri de göz önünde bulundurulmalıdır. Çocuğun tercihi, sınıfta yapılan etkinliğe katılımını doğrudan etkileyebilir (Örneğin: Çocuğun mavi renge takıntısı var ise mavi kalem ile yazı yazdırmak gibi).
Okul, sınıf, bahçe ve servis aracında uyulması gereken kurallar açık ve net bir şekilde tanımlanmalıdır. Belirlenen kurallar görsel desteklerle zenginleştirilmelidir (Örneğin: Yemek yerken önce sıraya girme, tepsiyi alma gibi becerileri sırasıyla gösteren resimli kartların duvara asılması gibi).
Resimli çizelgeler sadece birer birer etkinlikler için değil, gün boyu yapılacak etkinlikleri içeren bir çizelge halinde de hazırlanabilir. Bu çizelge öğrencinin kolaylıkla takip edebileceği bir yere asılmalı ve böylelikle, öğrencinin gün içinde yapılacak etkinlikleri bilerek kendini güvende hissetmesi sağlanmalıdır.
 Motor Gelişim OSB olan çocuklar denge ile ilgili sorunlar yaşayabilirler. Akranlarına göre dengelerini daha kolay kaybedebilirler. Bu gibi durumlarda öğrenciye bireysel destek sağlanmalıdır.
Kâğıt kesme, kutu içine küp atma ve ipe boncuk dizme gibi ince motor becerilerinin de oldukça zayıf olduğu gözlenmektedir. Bu durumda OSB olan çocuğa fiziksel yardım ve model olma gibi yardımlar uygulanarak aşama aşama bağımsızlaşması sağlanmalıdır (beceri öğretiminde olduğu gibi).
Geri